اعتیاد به مواد مخدر، یکی از معضلات بهداشتی، روانی و اجتماعی جهان کنونی است.

بیماری اعتیاد تمام زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد، به طوریکه دیگر هیچ چیزی مهمتر از فرونشاندن میل مصرف وجود ندارد.

مواد اعتیاد آور انواع مختلفی دارد، یک دسته از مواد اعتیادآور که بسیاری از مردم از آن غافل هستند، مصرف بدون تجویز پزشک و خودسرانه داروهای آرامبخش و محرک است. با مصرف خودسرانه این داروها، فرد پس از مدتی به آنها وابسته می شود، به طوریکه علاوه بر مشکلات متعدد جسمی، روانی و اجتماعی که برای او ایجاد می شود، باز هم به مصرف ادامه می دهد و به راحتی نمی تواند آن را کنار بگذارد.

یکی از داروهایی که عوارض و وابستگی شدید در فرد ایجاد می کند، داروی «ریتالین» است.

داروی «متیل فنیدات» که ما در ایران آن را با نام تجاری «ریتالین» می‌شناسیم، نزدیک به 60 سال است که در کشورهای دنیا مصرف می ‌شود. تولید و مصرف این دارو برای درمان بیماری ‌های زیادی، از جمله بیش‌ فعالی و نداشتن تمرکز شدید در کودکان، از سوی پزشکان متخصص تجویز می ‌شود.

اما در سال های اخیر، شاهد افزایش استفاده آن در جوانان، به ویژه دانشجویان در شب ‌های امتحان بوده ایم.

قرصی که دانشجویان در شب امتحان برای از بین بردن احساس خواب آلودگی و اینکه بتوانند چند صفحه بیشتر درس بخوانند، استفاده می کنند.

اما به چه قیمتی؟ متاسفانه دانشجویان این آگاهی را ندارند که با مصرف این قرص ها، بدن نسبت به آن مقاوم می شود و نیازمند مصرف داروی بیشتری می شود، به طوریکه این افراد دیگر بدون مصرف قرص، قادر به درس خواندن نیستند؛ این فراد به شدت از لحاظ روانی به آن وابسته شده و در آینده به مواد مخدر صنعتی از جمله کراک و شیشه روی می آورند.

رانندگان کامیون و جوانانی که به مهمانی ‌های شبانه می ‌روند و به بیدار ماندن نیاز دارند نیز، از سوء مصرف ‌کنندگان این دارو هستند.

مصرف ریتالین بسیار خطرناک است و سبب بروز عوارض شدیدی در فرد می شود. لازم است جامعه و خانواده ها با خطرات مصرف خودسرانه این قرص آشنا شوند تا ناآگاهانه به دام مصرف این دارو و عوارض ناشی از آن کشانده نشوند.

عوارض اعتیاد به ریتالین

عوارض دستگاه عصبی: مصرف ریتالین سبب بی‌ خوابی، سرگیجه، سردرد، کابوس‌ های شبانه و تحریک پذیری می شود و در اکثر جوانان، بداخلاقی و تندی با اعضای خانواده را نیز به همراه دارد.

عوارض روانی: افسردگی، بی‌ قراری، بی‌ خوابی، بی ‌حوصلگی و در طولانی‌ مدت، مصرف دائمی و اعتیاد (وابستگی)، افسردگی شدید و سایکوز ( جنون ) از جمله دیگر عوارض اعتیاد به ریتالین است.

عوارض دستگاه گوارش: مصرف ریتالین همچنین سبب بی ‌اشتهایی، تهوع، کاهش وزن، خشکی دهان، اسهال، یبوست و کرامپ شکم می شود. به دلیل ایجاد کاهش وزن، بسیاری از جوانان برای کنترل چاقی نیز به سمت این مواد می ‌روند و از آن استفاده می ‌کنند.

عوارض پوستی: مصرف ریتالین سبب خارش و جوش های پوست می شود.

در بین کسانی که به صورت دائم و با مقدار زیاد از این دارو استفاده می‌کنند عوارض ویژه ای مانند لرزش، تب ‌های طولانی ‌مدت و تغییر ضربان قلب نیز مشاهده می ‌شود. همچنین این افراد احساس می کنند زیر پوستشان چیزی شبیه کرم حرکت می ‌کند یا احساس می‌ کنند که داخل معده‌ شان، حشراتی در حال حرکت هستند.

ترک ریتالین ساده نیست

نکته دیگر درباره این دارو، بحث درمان آن است. بر خلاف دیدگاه همگان، ترک این دارو به هیچ عنوان کار ساده ‌ای نیست. بسیاری از افرادی که از این‌ گونه داروها استفاده می ‌کنند، خود نیز آگاه نیستند که به آن اعتیاد پیدا کرده ‌اند؛ این موضوع، زمانی روشن می ‌شود که آنها تصمیم می ‌گیرند، مصرف مواد را کاهش دهند یا به طور کلی آن را قطع کنند.

این افراد به دلیل وابستگی شدیدی که به این دارو پیدا می‌ کنند، نمی‌ توانند مصرف آن را کنترل کنند و از آنجا که تصور می ‌کنند، اعتیاد هم ندارند، به طور دائم این دارو را مصرف می ‌کنند.

افزایش آگاهی؛ عامل مهم در پیشگیری

جوانان تصور می‌ کنند، «ریتالین» می تواند تمرکز شدیدی در آنها ایجاد کند و از این طریق می توانند حجم زیادی از مطالب را در مدت زمان اندک مطالعه و به خاطر بسپارند، در حالی که این ‌گونه نیست.

بیشتر جوانان ما فریب تمرکز کوتاه‌ مدتی را که در اثر این دارو به دست آورده می ‌خورند، در حالی که آسیب ‌های آن در بلندمدت، فاجعه ‌ای را برای آنان رقم خواهد زد که از آن آگاه نیستند.

ضعف اطلاع رسانی درباره ضررهای این ‌گونه مواد و از طرفی این موضوع که این دارو مصرف پزشکی نیز دارد و از سوی بسیاری پزشکان برای درمان برخی بیماری ‌ها تجویز می‌ شود، سبب شده جوانان تصور کنند می ‌توانند از این مواد به راحتی استفاده کنند، بدون اینکه خطری آنها را تهدید کند، اما باید به این نکته توجه داشت که بسیاری از داروهایی که مصرف پزشکی دارند، می‌ توانند در صورت استفاده نادرست و زیاد در بلندمدت آسیب ‌های بسیاری به افراد برسانند.

این دارو‌ها می ‌تواند برای مادران باردار و افراد مسن، بسیار خطرناک باشد و آسیب ‌های جبران ‌ناپذیری به آنها برساند.

چند توصیه به دانشجویان و دانش آموزان برای افزایش تمرکز

دانشجویان و دانش آموزان برای تقویت توجه و تمرکز بهتر است از روش ها و تکنیک های مطالعه برای یادگیری استفاده کنند که برخی از این روش ها به شرح زیر است:

ü در طول ترم، دروس و مطالب را مطالعه کنند و از انباشت مطالب خودداری کنند و برنامه زمانبندی شده متناسب با حجم درس داشته باشند.

ü تمام مطالب را برای شب امتحان نگذارند، چون سطح استرس را بالا می برد.

ü هنگام مطالعه، محرک های مزاحم مانند گوشی موبایل، لپ تاپ و دستگاه هایی که زمان را از آنها می گیرد، از خودشان دور کنند.

ü تلاش شود تا هنگام مطالعه، از قرار گرفتن در یک وضعیت ثابت مانند نشستن مداوم یا دراز کشیدن خودداری کنند.

ü مطالبی که مطالعه می کنند را برای خودشان به صورت کنفرانس اجرا کنند.

ü هر زمانی که احساس خستگی کردند و تمرکزشان کاهش یافت، به اجبار مطالعه نکنند و چند دقیقه مطالعه را رها کرده و مجدد آغاز کنند.

ü ترتیب دروس را به نحوی انتخاب کنند که از مطالب راحت و قابل فهم آغاز کرده و سپس به دروس سخت تر برسند.

ü هر 45 دقیقه تا یک ساعت مطالعه، پنج تا 10 دقیقه استراحت کنند.

ü تغذیه مناسب داشته باشند؛ مصرف ماهی و غذاهای سرشار از پروتئین در تقویت و افزایش هوشیاری مغز موثر است و از خوردن کیک، بیسکوئیت و کلوچه که زمان و انرژی زیادی برای هضم شدن نیاز دارند، خوداری کنند.

ü استفاده از دوش آب گرم به کاهش خستگی کمک می کند.

ü از همه مهمتر، استفاده از ورزش هوازی مانند شنا، پیاده روی و دوچرخه سواری می تواند مانند این داروها عمل کند./103

«صفورا صادقی»، کارشناس سلامت روان مدیریت سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی شیراز